“Thời mạt vận” của hình mẫu trung vệ cổ điển

Bóng đá quả là một môn thể thao có sự phát triển chóng mặt về lối chơi, tư duy và sự biển đổi mới mẻ của từng vị trí trên sân. Đã có thời, người ta mặc nhiên thừa nhận rằng “để cho ra một đội hình tối ưu, bạn hãy chọn một hàng tiền đạo là những người Brazil, tiền vệ là những người Pháp và hậu vệ là những người Italy”, và các phẩm chất của hậu vệ Italia trở thành hình mẫu cho mọi cầu thủ chơi phòng ngự. Thế nhưng cùng với dòng chảy mạnh mẽ của thời đại, mọi quan điểm đều không còn chuẩn xác.

Nếu như trên mặt trận tấn công, các hình mẫu “số 10” kinh điển đã dần mai một và tàn lụi hoặc biến đổi sang những vai trò mới, thì điều tương tự cũng xảy ra ở tuyến phòng ngự. Người Ý đã thành công với chức vô địch thế giới năm 2006 với lối chơi phòng ngự cùng huyền thoại Canavaro, nhưng đó đã là điểm sáng cuối cùng của các thế hệ hậu vệ cổ điển. Trong bóng đá hiện đại, tư duy và hệ thống chiến thuật đầy những phát kiến mới mẻ đã bắt buộc vị trí trung vệ phải thay đổi căn bản để tồn tại và nâng tầm ảnh hưởng.

Những sự thay đổi ở vị trí hậu vệ đã manh nha từ thời Franz Beckenbauer. Huyền thoại người Đức chính là người tiên phong mang đến một vai trò mới bên cạnh những khái niệm cố hữu từng gắn chặt với các hậu vệ cổ điển. Xuất thân là một tiền vệ giàu tài năng trong những ngày đầu chơi bóng, sở hữu quan điểm và ý tưởng độc đáo, ông đã tự biến mình trở thành một “sweeper”. Ngay từ khu vực phòng ngự của đội nhà, Beckenbauer có thể dễ dàng đưa bóng lên phía trên thông qua những đường chuyền vượt tuyến chuẩn xác. Đôi lúc, ông còn sẵn sàng thực hiện các tình huống đi bóng đột phá để tìm kiếm không gian cho đồng đội xung quanh. Lần đầu tiên, có người phá vỡ mọi định kiến rằng hậu vệ chỉ cần đảm nhiệm thật tốt vai trò đánh chặn, kèm người, phá bóng và ngăn đối thủ ghi bàn.

Nói đến bóng đá phòng ngự, tất nhiên phải nhắc đến Italia, nền bóng đá đã từng sản sinh ra những hậu vệ vĩ đại như Franco Baresi, Beppe Bergomi, Claudio Gentile, Paolo Maldini, Alessandro Nesta, Fabio Cannavaro. Thời đại huy hoàng nhất cùng những trung vệ đẳng cấp bậc nhất thế giới của người Ý gần như đã chấm dứt từ sau khi Maldini, Nesta hay Canavaro treo giày. Nghệ thuật phòng ngự catenaccio mai một theo năm tháng, kéo theo sự xuống cấp của chất lượng các trung vệ, và một phần cũng vì sự phát triển mạnh mẽ về phong cách chơi bóng của các nền bóng đá lớn như Tây Ban Nha, Anh hay Đức.

Đại diện ưu tú cuối cùng của hình mẫu hậu vệ cổ điển Italia chính là Chiellini. Trung vệ đang chơi cho Juventus có gần như đầy đủ các phẩm chất đặc trưng từng làm nên tên tuổi của các đàn anh: khả năng kèm người rát, xoạc bóng chuẩn xác, cắt bóng tốt và cả cách chơi “cáo già” đầy tiểu xảo. Thế nhưng, hiện tại và tương lai của hàng thủ Italia đã được chuyển giao cho một cái tên khác: Leonardo Bonucci. Trung vệ 31 tuổi là hình mẫu mới mang dáng dấp hiện đại đầy khác biệt kho với phần còn lại của bóng đá Italia. Ngoài việc đảm nhiệm trách nhiệm của cầu thủ phòng ngự, Bonucci còn là một cái tên vô cùng quan trọng trong những tình huống tấn công của Juventus.

Đặc biệt hơn nữa, trung vệ người Italia chính là người đã khỏa lấp vào khoảng trống mà nhạc trưởng Andrea Pirlo để lại. Không chỉ đánh chặn, kèm người, chỉ huy hàng thủ, đồng thời bọc lót tốt cho các đồng đội, Bonucci còn nổi tiếng bởi những đường chuyền dài vượt tuyến phát động tấn công đầy sáng tạo và bất ngờ, cùng những pha dốc bóng thẳng từ sân nhà lên phía trên, phá vỡ hệ thống phòng ngự từ xa của đối thủ và tạo ra khoảng trống cho các đồng đội. Mỗi khi Juventus giành được quyền kiểm soát bóng, từ một hậu vệ, vai trò của Bonucci lại trở thành một “Deep-Lying Playmaker”, nhãn quan tuyệt vời giúp anh có thể tung ra những đường chuyền dài chính xác đến từng centimet để phát động tấn công cho đội nhà. Một trong những pha bóng như vậy là khoảnh khắc Bonucci tung ra đường chuyền từ dưới vạch giữa sân đánh bại hoàn toàn hàng thủ của Bỉ để Giaccherini thoát xuống đánh bại Courtois trong trận đấu thuộc khuôn khổ VCK Euro 2016. Đó chính là một ví dụ hoàn hảo về cách thức mà những trung vệ hiện đại phát động các cuộc tấn công.

Tuy nhiên, tư duy bảo thủ của người Ý khiến những hình mẫu trung vệ hiện đại như Bonucci không nhiều. Các trung vệ từng được đánh giá rất cao như Ranocchia của Inter Milan trước đây đã không thể trụ được trước sự biến đổi ngày một mạnh mẽ và các yêu cầu ngày một cao đối với từng vị trí trên sân. Nếu các hậu vệ Italia chỉ muốn dừng lại ở hình mẫu Nesta hay Cannavaro, họ cũng không thể tỏa sáng trong môi trường bóng đá đỉnh cao ngày nay. Hai cái tên triển vọng nhất của hàng thủ Italia hiện nay là Daniele Rugani và Alessio Romagnoli cũng đã phải ít nhiều thay đổi về lối chơi để kịp thích ứng với xu thế mới.

Người đã thực sự tạo ra “cuộc cách mạng” đem lại sự thay đổi lớn ở vị trí trung vệ chính là Pep Guardiola. Sự thành công của thứ bóng đá mới mẻ đầy quyến rũ do Pep khởi xướng đã làm thay đổi mọi tiêu chí để đánh giá một trung vệ . Thay vì chỉ biết kèm người, phá bóng theo hình mẫu cổ điển, các hậu vệ ngày nay còn phải biết “chơi” bóng bằng cái đầu, vì trong cách vận hành tấn công, bóng luôn được phát triển từ phần sân nhà. Các trung vệ hiện đại ngoài khả năng phòng ngự, còn phải có nhãn quan chiến thuật tốt, có khả năng chuyền dài phát động tấn công, có kỹ năng xử lý bóng và giải quyết tình huống một cách thông minh chứ không chỉ chăm chăm phá bóng giải nguy.

Ở bất kỳ đội bóng nào do Pep dẫn dắt, ông cũng để lại “di sản” là những trung vệ hiện đại hàng đầu. Ở Barcelona, người ta đã quá quen với những pha xử lý thượng thừa của Pique, cùng những pha đột phá từ sân nhà lên phần sân đối phương hay những pha xâm nhập vòng cấm đầy bất ngờ. Ở Bayern, ông biến Jerome Boateng thành một trung vệ kiểu mẫu mang tính đột phá trong lối chơi vốn khô cứng lâu nay của người Đức. Boateng không cần dâng lên quá cao để tham gia vào mặt trận tấn công như tiền bối Beckenbauer, nhưng anh cần phải có khả năng kiểm soát bóng thật tốt, biết di chuyển khôn ngoan như một tiền đạo và chuyền chính xác như một tiền vệ. Bởi vì từ vị trí của mình, Boateng có thể quan sát toàn bộ sân bóng. Anh có thể nhìn thấy nơi nào xuất hiện khoảng trống, nơi nào đã bị hậu vệ đối phương bịt kín và và liệu vị trí đứng của cầu thủ tấn công đội nhà có rơi vào thế việt vị hay không. Nghe thì đơn giản, nhưng chính những yêu cầu này đã “giết chết” rất nhiều những trung vệ có lối chơi theo hướng cổ điển - những người mà có lẽ chỉ cần sinh ra sớm khoảng chục năm thôi là có thể đã vươn đến tầm siêu sao.

Khi mới đến với giải Ngoại hạng Anh, Pep đã gặp rất nhiều khó khăn để xây dựng nên một hình mẫu trung vệ hiện đại, cho tới khi John Stones gia nhập sân Etihad. Để rồi đến lúc này, trung vệ người Anh đã trở thành “hậu vệ xuất sắc nhất thế giới” theo lời là khẳng định của HLV trưởng đội tuyển Anh, Gareth Southgate về người học trò đang chơi thăng hoa trong màu áo Manchester City. Stones đã đánh bay mọi định kiến hay nghi ngờ về khả năng thành công của mẫu hậu vệ chơi bóng khôn ngoan, chỉ xoạc bóng lúc cần thiết và tham gia phát động tấn công hay kiểm soát lối chơi ngay từ phần sân nhà.

Nên nhớ, ngoại hạng Anh là nơi từng sản sinh ra rất nhiều trung vệ thép xuất sắc hàng đầu thế giới, những hòn đá tảng với thể hình hộ pháp, lối chơi mạnh mẽ đến mức thô bạo luôn làm ngao ngán nhiều cầu thủ tấn công như Tony Adams, Sol Campbell, Jaap Stam, John Terry hay Vidic. Và người hâm mộ xứ sở sương mù vẫn tự hào về hình mẫu hậu vệ cổ điển mạnh về thể lực hơn là các mẫu hậu vệ mới mẻ thiên về kỹ thuật và kiểm soát lối chơi. Trước đây, chỉ có Rio Ferdinand là tạo được sự khác biệt với sự điềm tĩnh, khả năng phán đoán tình huống để đưa ra các quyết định xử lý và khả năng đọc trận đấu cực tốt.

Những năm gần đây, David Luiz cũng góp phần xóa bỏ định kiến cổ hủ về vị trí trung vệ, khi anh chơi tốt ở cả Chelsea lẫn PSG. Mặc dù không hề mạnh về khả năng phòng ngự nhưng trung vệ người Brazil gây ấn tượng mạnh về kỹ thuật cá nhân, khả năng chuyền dài và tham gia vào các tình huống tấn công rất hiệu quả. Bản hợp đồng bom tấn mới nhất của Liverpool, Van Dijk cũng là mẫu hậu vệ xuất sắc khi xử lý bóng bằng chân và sở hữu “đặc sản” của các hậu vệ Hà Lan truyền thống: năng lực phát động lối chơi từ tuyến dưới.

Giờ đây, nhìn khắp các giải đấu hàng đầu thế giới, những trung vệ hàng đầu đều là những hình mẫu trung vệ hiện đại, sở hữu những phẩm chất ưu việt vượt trội so với các trung vệ cổ điển. Vật đổi sao dời, sự thiên biến vạn hóa của bóng đá đã mang lại nhiều sự đổi thay mới mẻ đầy lý thú, nhưng cũng trực tiếp đào thải những phẩm chất từng là tinh túy của quá khứ. Hãy tạm biệt những Nesta hay Canavaro, và cùng tận hưởng những phút giây thăng hoa của “những John Stones” của thời đại mới.

(Bạn đọc: Công Tuấn)