“Số 10” kinh điển: Dấu chấm hết phía sau những tượng đài

Kể từ khi Juan Roman Riquelme giải nghệ vào năm 2015, đánh dấu sự kết thúc kỷ nguyên của những “số 10 cổ điển”. Bóng đá thế giới đã không còn được thấy thêm một “số 10” chân chính nào nữa. Ronaldinho chưa giải nghệ, nhưng anh cũng không còn thi đấu chuyên nghiệp từ hơn một năm nay. Totti, một “số 10” hoàn hảo của bóng đá Italia cũng đã treo giày vào tháng 5.

Những người hâm mộ thuộc thế hệ 8x trở về trước đã rất may mắn khi được dõi theo những Rui Costa, Dennis Bergkamp, Kaka, Francesco Totti, Zinedine Zidane, hay trước đó là Diego Maradona, Zico, Michel Platini, Gheorghe Hagi, Johan Cruyff. Bởi đó là thời đại rực rỡ nhất, đáng chiêm ngưỡng nhất của thứ bóng đá tấn công hoa mỹ và cống hiến, nơi sản sinh ra những “số 10” kinh điển nhất từng làm say đắm biết bao trái tim người hâm mộ. Một thời vàng son rực rỡ đã một đi không bao giờ trở lại.

“Số 10 cổ điển” là “tất cả nét đẹp” của bóng đá. Là cầu thủ mà cả đội bóng được xây dựng lối chơi xung quanh con người ấy. Là niềm cảm hứng của đội bóng, là linh hồn, biểu tượng của ý chí chiến đấu. Là nhận bóng trong thế quay lưng lại khung thành, là đạo diễn cả thế trận, là kỹ thuật khéo léo để đột phá, là nhãn quan chiến thuật cực tốt để tung ra những đường chuyền quyết định. Vị trí của họ là chơi cao nhất trong hàng tiền vệ và ghi những bàn thắng cứu rỗi đội nhà. Một điểm chung của những “số 10 cổ điển” tài danh nhất lịch sử là đều sở hữu phẩm chất thay đổi cả cục diện trận đấu chỉ bằng một pha xử lý thiên tài.

Có bóng hay không có bóng trong chân, các “số 10” cũng đều có thể làm những điều rất khác biệt so với phần còn lại của thế giới bóng đá. Có những bàn thắng đẹp, có những lúc hài hước, và có những khoảnh khắc trở thành bất tử hay nỗi ám ảnh không bao giờ quên. Người ta nức lòng khi chứng kiến Zidane với cú xoay compa huyền thoại, Riquelme đi vào lòng người hâm mộ bằng kỹ năng xử lý trong phạm vi hẹp xuất chúng, và cả Dennis Bergkamp với bàn thắng đẹp nhất lịch sử Premier League vào lưới Newcastle. Thiếu họ, bóng đá như một món ăn dù ngon nhưng vẫn thiếu đi một gia vị gì đó đặc trưng của nó.

Vị trí “số 10” được khai sinh vào giữa thập niên 40-50 của thế kỉ trước, và được nâng lên tầm huyền thoại từ thập niên 60 trở đi. Đây là thời đại của những “số 10 cổ điển” xuất chúng nhất: Puskas, Pele, Maradona, Johan Cruyff, Michel Platini, Roberto Baggio, Michael Laudrup, Zico. Bước sang những năm cuối thế kỉ XX đầu thế kỉ XXI, vẫn còn đó những những huyền thoại sắm vai “số 10 cổ điển” trong đội hình.

Bergkamp đóng vai chính cho Hà Lan hay Arsenal, Zidane trở thành linh hồn của Real và đội tuyển Pháp, Rui Costa đã xuất sắc với Bồ Đào Nha và Milan, trong khi Totti đưa Azzurri vào chung kết Euro 2000, hay Riquelme nổi danh tại Villareal. Đó cũng là những đại diện ưu tú cuối cùng của “số 10” cổ điển.

Trong thiên niên kỷ mới khi những tư tưởng chiến thuật thay đổi và phát triển như vũ bão, cùng sự áp dụng ngày một sâu rộng các thành tựu khoa học vào thể thao đã khiến môn thể thao vua biến đổi rất nhiều. Nền tảng thể chất và ý thức chiến thuật của các cầu thủ ngày càng được coi trọng, các mẫu cầu thủ thi đấu đơn thuần theo bản năng đã không còn được trọng dụng.

Tính đồng đội ngày càng được đề cao, việc ảnh hưởng của một cá nhân đơn lẻ lên trận đấu không còn rõ nét như trước. Đặc biệt là sự phát minh ra những sơ đồ chiến thuật mới cùng những vị trí thi đấu mới đã khiến những “số 10 cổ điển” chẳng còn đủ đất diễn.

Kể từ khi khái niệm “Anchor Man” - tiền vệ mỏ neo được khai sinh và “điển hình” Claude Makelele trở thành một cầu thủ tối quan trọng của Dải Ngân hà Galacticos phiên bản 1.0 thì các “số 10” cổ điển cũng coi như “chết yểu”. Ngày càng có nhiều “Makelele mới” ra đời với nhiệm vụ bắt chết các “số 10” truyền thống. Việc các chiến lược gia quan tâm nhiều hơn đến việc cân bằng giữa phòng ngự và tấn công cũng là nguyên nhân dẫn đến sự "mất tích" của những “số 10 cổ điển”.

Điểm yếu của số 10 là khả năng hỗ trợ phòng ngự rất yếu khi nhiệm vụ duy nhất mà họ tôn thờ là tấn công, tấn công và tấn công. Ngay cả một chiến lược gia tôn thờ chủ nghĩa bóng đá tấn công như Pep Guardiola cũng yêu cầu học trò phải tham gia vào nhiệm vụ phòng ngự thì tư tưởng chỉ biết có tấn công của “số 10 cổ điển” đã không còn phù hợp với thời đại.

Nằm trong dòng chảy của sự biến đổi, “số 10 cổ điển” dần biết mất, thay vào đó là các “số 10 hiện đại” với nhiều biến tấu khác với nguyên bản. “Số 10 hiện đại” không được rườm rà, sa vào biểu diễn mà phải đặt cao tính hiệu quả. Một “số 10 hiện đại” được coi là xuất sắc nếu họ có khả năng tạo ra hiệu quả thực trên bảng tỉ số chứ không phải những pha làm ảo thuật với trái bóng.

Họ cũng là con người của tập thể, biết phục vụ lối chơi chung chứ không phải là “trung tâm của vũ trụ” như trước. Thậm chí số 10 hiện đại nên biết phòng ngự nếu cần. Số 10 bây giờ có thể đá ở cánh rồi bó vào giữa, hoặc thậm chí là vòng tròn trung tâm, miễn sao họ có sức sáng tạo, chơi thiên về tấn công và biết cách thay đổi cục diện trận đấu.

Đấy là những sự thay đổi để bắt buộc và cần thiết để bắt kịp xu hướng của thời đại. Những số 10 chơi thuần túy cổ điển sẽ mất rất nhiều thời gian để thích nghi với một môi trường mới, hoặc không thành công nếu không chịu thay đổi để biến mình thành một cá thể đa năng hơn. Riquelme lụi tàn theo thời gian và không được trọng dụng ở tuyển Argentina, Sneijder sau quãng thời gian khoác áo Real Madrid và Inter Milan đã dạt sang tận Galatasaray, Mario Gotze không tìm được chỗ đứng ở Bayern Munich. Tất cả họ đều rất giỏi, nhưng họ không thể bứt lên trong một môi trường bóng đá đã thay đổi quá nhanh chóng.

Khu trung tuyến trong bóng đá hiện đại là yếu tố quyết định thành bại của gần như mọi trận đấu, cùng với đó là sự lên ngôi của mẫu tiền vệ "box to box" hay còn gọi là tiền vệ con thoi vừa tham gia tấn công, vừa lùi về hỗ trợ phòng ngự tốt như Lampard, Gerard hay gần đây là Pogba, Modric hay Yaya Toure. Lượng đất diễn dành cho “số 10” trở nên cực kì chật chội, sự phóng khoáng, tự do cũng bớt đi phần nào.

Nhưng dù khó khăn bội phần, vẫn có “số 10 hiện đại” tỏa sáng rực rỡ. Kaka thời đỉnh cao có thể coi là “số 10 hiện đại” đầu tiên. Với tốc độ tốt, kỹ thuật hoàn hảo và khả năng bùng nổ, Kaka làm mê đắm người hâm mộ theo cách khác những đàn anh: ngắn gọn, khúc chiết hơn, trực diện hơn và đầy hiệu quả. Còn Ronaldinho, một sản phẩm tuyệt hảo của sự giao thoa giữa hai khái niệm cũ và mới, thậm chí còn được coi là “số 10” vĩ đại thứ hai của Brazil chỉ sau Pele. Lối chơi của Ronnie ở thời kỳ đỉnh cao đã đạt đến tầm quyến rũ bậc nhất lịch sử bóng đá nhưng hiệu quả thì vẫn vô cùng khủng khiếp. Nhưng “nhân tài như lá mùa thu”, những “số 10” thành công chỉ đếm trên đầu ngón tay, và ngày càng mai một dần.

Tại Premie League, gần như không còn một “nhạc trưởng” nào thi đấu theo phong cách truyền thống. Họ đã phải nhường chỗ cho những tiền đạo cánh nhanh nhẹn, khéo léo và có khả năng xuyên phá. David Silva thời mới sang Anh hay Juan Mata lúc còn khoác áo Chelsea cũng là những “số 10” tài năng, nhưng họ không còn chơi như trước.

Silva cùng với một cầu thủ có tố chất “nhạc trưởng” khác là De Bruyne lùi xuống khá sâu, chơi như những tiền vệ trung tâm dưới màu áo Man City. Trong khi đó, Mata chủ yếu hoạt động ở cánh, tương tự vai trò của Philippe Coutinho tại Liverpool. Christian Eriksen của Tottenham thì di chuyển rộng, bao quát cả một khu vực lớn, luôn sẵn sàng tranh chấp giành bóng chứ không còn đảm đương mỗi công việc tổ chức bóng.

Mesut Oezil - một “nhạc trưởng” bẩm sinh đã thể hiện năng lực dưới màu áo Real và ĐT Đức cũng không thực sự thi đấu đúng với vai trò số 10 tại Arsenal. Anh lúc ở cánh, lúc ở trung lộ và chỉ là mắt xích của hàng công chứ không còn quán xuyến mỗi công việc làm bóng. Sự biến mất của các “số 10” được đánh dấu bằng sự kiện Oscar bị bán sang Trung Quốc vào tháng 12/2016. Trong quá khứ, “số 10” này từng là một phần không thể thay thế tại Chelsea.

Sự nở rộ của các phương án chiến thuật mới cũng phát minh ra những biến thể lạ mắt của “số 10”. Họ có thể trở thành “số 9 rưỡi” hay “số 9 ảo”, thậm chí chơi lùi tận giữa sân để đảm nhận vị trí kiến thiết từ xa. Xavi Hernandez-“trái tim và khối óc” của lối chơi tiqui-taca hay Andrea Pirlo-linh hồn của Italia đều lùi xuống sâu hơn để phát huy tối đa những đường chuyền sáng tạo và khả năng điều tiết trận đấu, dù họ đều khởi đầu sự nghiệp trong vai trò của “số 10”.

Minh chứng rõ nét nhất cho sự biến đổi ảo diệu của một “số 10” hiện nay chính là Lionel Messi. Bắt đầu sự nghiệp từ một cầu thủ chạy cánh đơn thuần, nhưng dưới thời Pep Guardiola, Messi được kéo vào giữa đá như một “số 9” ảo.

Càng về sau này, khi Xavi đã có tuổi và chia tay Barcelona, Messi chơi rộng hơn và đảm nhiệm cả vai trò kiến thiết. Đến bây giờ, thật khó để gọi tên vị trí thi đấu chính xác của Messi, khi anh xuất hiện ở mọi vị trí trên hàng công, bất kể là ở cánh hay trung lộ, lẫn vị trí của tiền vệ tổ chức. Sở hữu kỹ thuật cá nhân vô cùng khéo léo, nhãn quan chiến thuật cực tốt và những đường chuyền đầy tinh tế, khả năng tạo đột biến cùng những pha xử lý thiên tài, Messi chính là hình mẫu mới của một “số 10” đương đại.

Thời gian như dòng chảy phũ phàng, bóng đá đã buộc phải thay đổi và hy sinh những nét tinh túy đẹp nhất của sự cống hiến. Giờ đây, bóng đá đã có sức ảnh hưởng ngày một lớn mạnh đến văn hóa lẫn kinh tế, chính trị ở quy mô toàn cầu. Sức nặng kim tiền như áp lực vô hình đè nặng lên vai các CLB lẫn đôi chân của các cầu thủ.

Các trận đấu dần mang tính thương mại và nặng về đấu trí, tính toán giữa các chiến lược gia hơn là tính cống hiến và giải trí. Bóng đá không còn đơn thuần “chỉ là bóng đá”, và triết lý “chiến thắng bằng mọi giá” hiện nay đã giết chết rất nhiều cảm xúc của người xem, và làm các “số 10” dần phai nhạt đi sức hút vốn có. Những Maradona, Cruyff, Zidane đã trở thành hoài niệm, và một mai khi Messi cũng treo giày, bóng đá kiếm đâu ra người giữ hồn cho “số 10”, những người “của muôn năm cũ”?

(Bạn đọc: Công Tuấn)