Barcelona và mặt trái của 4-4-2

Từ đầu mùa đến nay, sơ đồ 4-4-2 được coi là “chìa khóa vàng” làm nên thành công cho Barcelona. Họ bất bại tại mọi đấu trường, dẫn đầu La Liga một cách thuyết phục và lọt vào vòng 1/16 Champions League với tư cách đầu bảng.

HLV Valverde từ chỗ bị hoài nghi khi áp dụng 4-4-2 sau sự ra đi của Neymar và chấn thương của Dembele, bây giờ được báo chí tung hô lên tận mây xanh sau gần 5 tháng tiếp quản đội bóng xứ Catalunya. Thế nhưng sau những thắng lợi đầy toan tính, Barcelona ngày càng gặp nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm một kết quả có lợi, khi các đối thủ đang dần bắt được bài của thầy trò Valverde.

Valverde đang áp dụng cho Barca một sơ đồ khác biệt rất nhiều so với 4-4-2 cổ điển. Cũng là 4 tiền vệ, nhưng gần như không có tiền vệ chạy cánh bám biên. Tất cả các tiền vệ có xu hướng hoạt động chủ yếu theo chiều dọc ở trung lộ. Trong đó, Busquest chơi thấp nhất ở vị trí “mỏ neo”, đảm nhiệm khâu thu hồi bóng. Một tiền vệ trung tâm nữa (thường là Rakitic hay Sergi Roberto) sẽ chơi thấp và gần với Busquest để tạo nên cặp lá chắn phòng ngự từ xa.

Hai tiền vệ công được luân phiên sử dụng giữa Iniesta, Paulinho, Andre Gomes và Denis Suares. Đặc điểm chung là họ không tích cực đá dạt cánh và chơi bóng bổng như kiểu 4-4-2 của người Anh, mà chơi gần với các tiền vệ trung tâm và kết nối với Lionel Messi ở phía trên. Mảng tấn công biên được giao toàn bộ cho hai hậu vệ cánh. Khi cần, Messi lùi xuống chơi như một số 9 ảo để phát huy những đường chuyền chết người, và lúc này gần như Barcelona chơi với sơ đồ 4-2-3-1, với một mình Luis Suarez đá cắm.

Với kiểu sơ đồ này, Barcelona chơi chắc chắn hơn, khi thường xuyên có đông lực lượng ở giữa sân sẵn sàng chơi pressing để phong tỏa các đường lên bóng của đối thủ. Cự li giữa các cầu thủ cũng gần hơn, bảo đảm sợi dây liên kết khi ban bật hay bọc lót khi mất bóng. Các tiền vệ cũng có cơ hội xâm nhập vào vòng cấm để gây đột biến, khi hàng hậu vệ đối phương bị cuốn theo những pha xử lý của Messi và lo theo kèm Suarez.

Paulinho đã tận dụng rất tốt những khoảng trống này và có được 4 bàn cho tới lúc này của mùa giải. Nhưng khi mùa giải càng đi vào giai đoạn quan trọng, các đối thủ “xương xẩu” hơn thì những khiếm khuyết của sơ đồ 4-4-2 mà Valverde đang áp dụng đang bắt đầu bộc lộ.

Đa phần người ta chỉ thấy thành tích để lọt lưới 7 bàn/15 trận của Barca và cho rằng kết quả tích cực đó là do 4-4-2 mang lại. Nhưng thực tế điều đó chỉ đúng phần nào. Những người thực sự xem Barcelona thi đấu đều cảm nhận được, mặc dù chơi phòng ngự với số đông khi cần, nhưng Blaugrana chưa thật sự tạo ra sự chắc chắn và yên tâm.

Điều đó cũng dễ hiểu bởi lâu nay đội bóng xứ Catalunya chưa bao giờ được đánh giá cao ở khâu phòng ngự. Trừ Samuel Umtiti ra, các vị trí còn lại ở hàng thủ cũng không mạnh về khả năng phòng ngự đơn lẻ, khi Pique xuống phong độ và hai hậu vệ cánh lâu nay chỉ nổi tiếng về khả năng hỗ trợ tấn công.

Barcelona chơi với hai tiền vệ trung tâm, nhưng những Busquest hay Rakitic không mạnh về tốc độ hay thể lực để chơi bao sân như kiểu Kante hay Matic, và họ phải bọc lót cho hàng thủ 4 người một cách khá vất vả. Với hàng thủ thường xuyên để lộ các khoảng trống hớ hênh từ biên, Barcelona sở dĩ mới chỉ để lọt lưới có 7 bàn tại La Liga phần lớn là nhờ vào tài năng của Ter Stegen.

“Cột chống trời” người Đức đã thể hiện phong độ cực kì ấn tượng với khả năng phản xạ xuất thần, liên tục có những pha cứu thua cho Barcelona. Không ngoa khi nói rằng Barca sẽ không thể đạt thành tích bất bại đến lúc này, nếu đứng trong khung gỗ không phải là thủ thành người Đức.

Một hệ lụy tất yếu khi chơi 4-4-2 (và nhiều khi là 4-2-3-1) là khả năng tấn công chắc chắn sẽ bị suy giảm. Với kiểu chơi trung lộ và phó mặc hành lang cánh cho hai hậu vệ biên, các bài tấn công sẽ thiếu độ linh hoạt, rất dễ bị bắt bài. Kiểu triển khai bóng chậm ở cả ba tuyến làm mọi đường lên bóng và tấn công của các cầu thủ Barca thiếu đi tốc độ và sự đột biến cần thiết. Gặp phải các đối thủ chơi “cù nhây”, bố trí hàng thủ với số đông và tích cực kèm người từ giữa sân thì Barca gần như “bí” toàn tập.

Khi cần phản công nhanh, Barca cũng khó chuyển nhanh thế trận từ phòng ngự sang tấn công do chỉ có hai mũi nhọn đơn độc ở tuyến trên và dễ dàng bị hàng thủ đối phương phong tỏa. Một khi đối phương theo kèm sát Messi và hạn chế vai trò dẫn dắt hay tạo đột biến của anh, Barcelona trở nên chậm chạp và nhàm chán trong triển khai bóng, trong khi Suarez lẻ loi đói bóng trong vòng cấm.

Các đối thủ cũng đã dần tìm được phương án khắc chế sự xâm nhập từ tuyến hai của Barcelona, và “cơn gió lạ” Paulinho bây giờ đã không còn “lạ” nữa. Những pha đột nhập vòng cấm của anh ngày một thưa dần và không mấy khi có cơ hội để dứt điểm, trong khi những Iniesta, Rakitic hay Andre Gomes không có xu hướng tạo đột biến trước khung thành như tiền vệ Brazil. Thiếu các mũi nhọn và phương án tấn công đa dạng, Barcelona đã bế tắc toàn tập trước Valencia hay Villareal mới đây, trước khi Valverde nhanh chóng chuyển đổi sơ đồ sang 4-3-3, “bài tủ” lâu nay của Blaugrana.

Với việc rút ra một tiền vệ và bổ sung một cầu thủ chạy cánh, Barcelona tấn công đa dạng và mạch lạc hơn hẳn. Và mặc dù không phải là sự lựa chọn tối ưu nhưng những Paco Alcacer, Deulofeu hay Aleix Vidal đã làm khá tốt nhiệm vụ của mình. Với ba mũi tấn công, hàng phòng ngự đối thủ buộc phải phân tán bớt lực lượng theo kèm Messi, và số 10 của Barca rảnh chân hơn trong việc triển khai những đường chuyền quyết định và có thêm đối tác để phối hợp.

Suares cũng sẽ có người “chia lửa” và có thêm khoảng trống cần thiết. Đặc biệt, với việc có thêm một tiền đạo cánh, những pha đập nhả ở cánh và chồng biên sẽ cực kỳ lợi hại, khi Jordi Alba liên tục phá bẫy việt vị thành công và thực hiện những pha căng ngang nguy hiểm vào trong hoặc tự mình ghi bàn như trong trận hòa Valencia. 5 đường kiến tạo thành bàn và vô số những đường chuyền nguy hiểm đã chứng tỏ vai trò đặc biệt quan trọng của Alba, một “bài tẩy” quan trọng khi Barcelona gặp bế tắc.

Ở các vòng đấu gần đây, Barcelona đều gần như có chung một kịch bản: chơi chậm rãi, chắc chắn nhưng cũng bế tắc và thiếu nguy hiểm khi vận hành theo sơ đồ 4-4-2. Chỉ khi HLV Valverde đưa ra những điều chỉnh về nhân sự và chiến thuật, tình hình mới được cải thiện, Barca tấn công áp đảo hơn và rời sân với kết quả có lợi. Với sự trở lại của Dembele, Valverde sẽ đứng trước những lựa chọn khá khó khăn. Vẫn tiếp tục duy trì 4-4-2 và thay đổi tùy theo diễn biến trận đấu, hay trở về hẳn với 4-3-3 truyền thống, đó là vấn đề lớn buộc HLV của Barca phải cân nhắc kỹ lưỡng.

Bất cứ sự thay đổi nào ở giai đoạn này của mùa giải đều đem lại những hiệu ứng to lớn khó lường trước. Các giải đấu quốc nội đã đi được gần nửa chặng đường, và đấu trường Champions League cũng căng thẳng gấp bội khi bước vào vòng knock-out. Chelsea của Conte đang thi đấu không thực sự ổn định ở Ngoại hạng Anh, nhưng “The Blues” chưa bao giờ là một đối thủ dễ chơi, huống hồ giữa đội bóng London và Barcelona tồn tại nhiều mối “thâm thù huyết hận” từ các lần đụng độ trước đó.

Phương án chắc ăn nhất sẽ là dùng sơ đồ 4-4-2 để bảo đảm sự chắc chắn khi đá sân khách, và tấn công áp đảo trên sân nhà để kết liễu đối thủ với 4-3-3. Nhưng quả bóng thì tròn, và diễn biến các trận bóng đá chưa bao giờ dễ đoán như “bắt cua trong lỗ”. Hãy cùng chờ xem tài ứng biến của Valverde!

(Bạn đọc: Công Tuấn)